Halloween, czyli kontrowersyjne święto czczenia zmarłych

Od kilku dni w Polsce gości jesień. Ta wyjątkowa pora roku kojarzy się z kilkoma ważnymi zwyczajami kulturowymi, nie tylko w naszym kraju, ale i na świecie. Jak każda pora roku jesień ma swoje święta. Jednym z nich, wręcz na miarę Bożego Narodzenia, jest Halloween, czyli zwyczaj, którego najpewniej nie trzeba zbyt obszernie przedstawiać. Klimatyczne wydarzenie związane z dyniami i potworami, którego data przypada na 31 października. Największym uznaniem cieszy się na terenie Stanów Zjednoczonych, Kanady, Irlandii, Wielkiej Brytanii oraz Australii, i choć w Polsce z roku na rok jest coraz bardziej popularne, to wciąż budzi wiele kontrowersji.

Historia Halloween

Odniesień do tego zwyczaju najwięcej można zauważyć w kulturze popularnej, szczególnie amerykańskiej. Nazwa święta jest najprawdopodobniej skróconym All Hallows’ E’en, a więc wcześniejszym „All Hallows’ Eve”, co oznacza „wigilia Wszystkich Świętych”.

Dokładna historia Halloween nie jest znana, ale co istotne, zwyczaj ten nie pochodzi z USA. Najpewniej wywodzi się z obchodzonego w Północnej Europie święta z okazji końca jesieni a początku zimy, znanego jako Samhain („koniec lata”), było to jednocześnie celebrowanie zbiorów i pracy rolników, ale także przygotowanie na zimę. Według powszechnej opinii Halloween jest kojarzone ze świętem zmarłych, to właśnie celtyccy kapłani wierzyli, iż w ten dzień zaciera się granica pomiędzy światem żywych i zmarłych. Wierzono, że Samhain był dniem, w którym sprowadza się do świata żywych dusze tych, którzy umarli w minionym roku, aby mogli odpokutować winy. Ważnym elementem, którzy towarzyszył w dniu Samhainu było palenie ognisk. Poganie wierzyli, że ogień przyciąga dobre dusze, a odstrasza złe.

Tradycja przebierania się na Halloween również odnosi się do pogańskich obrzędów święta Samhain. Poganie uważali, że dziwne przebrania odstraszają złe duchy. Tego dnia druidzi zakładali czarne długie szaty, które swoje podobieństwo odzwierciedlały w demonach. Wydrążona dynia, jako że była warzywem pojawiającym się w okresie jesiennym, stała się symbolem Halloween. To właśnie w niej umieszczano światełko, które według pogańskich wierzeń z terenów irlandzkich oznaczało dusze tragicznie zmarłych. Niektóre wierzenia podają, że podczas Samhainu dokonywano tajemniczych obrzędów przy zapalonych w dyniach ognikach, które miały uwalniać z ciał czarnych kotów i nietoperzy uwięzione ludzkie dusze, stąd też to właśnie te zwierzęta stały się charakterystycznymi elementami Halloween.

Po roku 835 pod wpływem chrześcijaństwa obchody Halloween zostały zniesione i zastąpione dniem Wszystkich Świętych, którego to datę przeniesiono z maja na 1 listopada. W XVI wieku obrządek Wszystkich Świętych został na stałe wprowadzony do Kościoła. Za sprawą protestantyzmu, który zniósł doktrynę czyśćca i kult świętych, dzień Wszystkich Świętych został zniesiony na terenach brytyjskich, jednakże w Irlandii przetrwały oba święta, zarówno Halloween jak i Wszystkich Świętych. To właśnie za sprawą Irlandczyków w latach 40. XIX wieku Halloween dotarło do Ameryki Północnej.

W drugiej połowie XX wieku Halloween trafiło do Europy Zachodniej, natomiast pod koniec XX wieku, po upadku żelaznej kurtyny, trafiło do Europy Środkowej i Wschodniej.

Halloween w Polsce, kontrowersja z XX wieku

Święto Duchów przybyło do Polski w latach 90 XX wieku i szybko zyskało swoich zwolenników i przeciwników. Jako że Halloween wywodzi się z tradycji pogańskiej, jest ono mocno krytykowane głównie przez Kościół rzymskokatolicki i prawosławny. Kolejną istotną kwestią kontrowersji wokół Halloween jest fakt, że dzień 31 października jest ważnym świętem w Kościele Szatana, stąd wielu przedstawicieli Kościoła rzymskokatolickiego utożsamia zwyczaj Halloween z samym Diabłem, jednak w rzeczywistości oba te święta nie mają nic wspólnego poza datą.

Na uwagę zasługuje fakt, iż obrządek czczenia zmarłych miał i nadal ma (chociażby w Meksyku) swoje rodzime tradycje w wielu krajach. W słowiańskim folklorze, również tym z terenów Polski, obchodzono dziady, nazywane inaczej nocą zaduszkową – obrzęd związany z oddawaniem czci zmarłym przodkom. Istotnym elementem dziadów było „połączenie się żywych z umarłymi”, co najprościej można wytłumaczyć jako nawiązywanie porozumienia z nieżyjącymi. Głównym celem dziadów było pozyskanie przychylności zmarłych, którzy mieli chronić swoich bliskich przed innymi złymi duchami, ale wierzono także , że duchy mają wpływ na płodność. W ramach obrzędu, którym były dziady, gospodarze domostw musieli ugościć przybywające dusze, podając im pokarmy i napoje. Podczas biesiady, która odbywała się w noc zaduszkową, spożywający pokarmy wylewali część napojów i potraw na stół lub grób zmarłego, aby podzielić się z przybywającymi duszami. Podobnie jak w przypadku Halloween, podczas dziadów również palono ogniska. Słowianie wierzyli, że ogień wskazuje drogę do domu wędrującym ze świata zmarłych duszom, co ciekawe, zwyczaj ten przedostał się do obchodzonego obecnie dnia Wszystkich Świętych w postaci palenia zniczy na grobach. Dziady stały się inspiracją dla Adama Mickiewicza, który wspomniany  obrządek opisał w części II Dziadów.

Halloween w Polsce zyskuje pewne przyzwolenie kulturowe, co można zaobserwować w sklepach, w których w każdym roku przybywa dekoracyjnego asortymentu związanego z tym świętem. Mimo pojawiających się wielu negatywnych głosów, w Polsce zyskuje ono  popularność i powoli zaczyna „wchodzić w naszą kulturę”.

Samo święto w niesamowity sposób łączy ludzi na świecie. Tego dnia, każdy kto chce, obchodzi Halloween bez względu na wiek czy pochodzenie. To czyni święto równie wyjątkowym i magicznym jak Boże Narodzenie. Halloween pozwala działać wyobraźni, ale przede wszystkim to wydarzenie, które nie jest tworem komercji – to zwyczaj, który swoją tradycją sięga wielu wieków wstecz.