Dziwne zjawisko déjà vu

To już się wydarzyło. Jeśli po raz pierwszy znajdujemy się w jakiejś sytuacji, ale mamy przeświadczenie, że już kiedyś się wydarzyła, to z całą pewnością doświadczyliśmy tajemniczego zjawiska zwanego déjà vu. To dziwne uczucie polegające na przekonaniu, iż konkretne wydarzenie już się kiedyś stało, choć jest to niemożliwe.

Ilu mądrych, tyle zdań

Samo wyrażenie déjà vu pochodzi z języka francuskiego, a jego znaczenie określa się jako już widziane. Po raz pierwszy w ten sposób to zjawisko nazwał francuski filozof Émile Boirac w 1876 roku. Jednak zanim pojawiła się nazwa francuskiego myśliciela, wielu innych szanowanych uczonych próbowało nazwać ten stan. Twórca psychoanalizy Zygmunt Freud uważał, że zjawisko to jest wspomnieniem nieświadomej fantazji ludzkiej mającej na celu polepszyć teraźniejszość. Z kolei psychiatra Carl Jung uważał, iż ma to związek ze zbiorową podświadomością człowieka. Twórcy nowoczesnego kina nazywają to błędem w matrixie. Popularnym przekonaniem jest, iż zjawisko to ma związek z reinkarnacją, a obecną lub podobną sytuację przeżyliśmy w poprzednim wcieleniu.

Déjà vu przedmiotem badań naukowych

Samo zjawisko, określane jako déjà vu od lat jest tematem wszelkich badań naukowych. Jednym z najtrudniejszych czynników uniemożliwiających sensowne wyjaśnienie zjawiska jest fakt, że nie można przewidzieć, w jakiej sytuacji konkretna osoba może doświadczyć déjà vu. Ma to miejsce w losowych, często bardzo przypadkowych momentach. Wystąpienie tego stanu może mieć związek z wydarzeniem, być może traumatycznym, które zostało stłumione w świadomości, a w chwili przeżywania déjà vu mózg przywołuje podobne wspomnienie. Niektórzy neurolodzy uważają, że jest to przypadkowe uruchomienie się neuronów, które wywołane jest przemęczeniem lub stresem. Amerykański psycholog Edward Titchener, badając zjawisko déjà vu, wprowadził tezę tzw. podzielonej percepcji, która polega na podzieleniu pojedynczego doświadczenia na dwa podobne do siebie, dzięki czemu to drugie wytworzone wspomnienie wydaje się powtórzeniem tego pierwszego. Stąd wynika przekonanie, że sytuacja, której doświadczyliśmy przed chwilą, wydarzyła się w nieokreślonej przeszłości.

Roderick Spears, profesor nadzwyczajny zajmujący się migreną i badaniami klinicznymi na Brown University w Providence uważa, że nie istnieje wyjaśnienie tego zjawiska:

Déjà vu jest trudne do obserwacji, ponieważ występuje spontanicznie. Nie wiemy, jak wywołać takie epizody w warunkach laboratoryjnych.

Jamais vu, odwrócone déjà vu

Podobnie jak w przypadku déjà vu, słowo jamais vu pochodzi z języka francuskiego i oznacza nigdy widziane. Jest to odwrócenie déjà vu, polegające na poczuciu, że coś jest dla nas całkowicie nieznane, nawet jeśli jest to dla nas znana rzecz/sytuacja. Jedna z teorii mówi, że zjawisko jamais vu wynika z chwilowego upośledzenia procesu uwagi, w którym niski poziom uwagi powoduje postrzeganie czegoś jako obce. Inna teoria głosi, że na zjawisko jamais vu składa się zaburzenie zdolności mózgu do przetwarzania wspomnień. To właśnie dlatego znana sytuacja nie jest już powiązana z pamięcią i uchodzi za nową.