Artykuł

Feminizm w produkcjach Disneya

Amerykańska wytwórnia Walt Disney Animation Studios jest jedną z najbardziej rozpoznawalnych firm. Pomimo światowej sławy i sukcesów od lat oskarża się ich o promowanie negatywnych wzorców. W swoim artykule skupiłam się na porównaniu trzech generacji disnejowskich księżniczek w oparciu o feminizm.

Pierwsza generacja bajek Disneya związanych z księżniczkami dotyczy tytułów takich jak Królewna Śnieżka, KopciuszekŚpiąca Królewna – to właśnie one budzą największe kontrowersje. Pierwsza z nich to bajka stworzona na podstawie baśni braci Grimm. Poznajemy w niej historię królewny Śnieżki, która mieszka wraz ze swoją macochą. Królowa z zazdrości o to, że Śnieżka stanie się piękniejsza od niej, nakazuje słudze, aby wyprowadził dziewczynę do lasu i pozbawił ją życia. Mężczyzna nie ma jednak serca dopuścić się zbrodni i pozwala Śnieżce uciec w głąb lasu. Królewna trafia wtedy do domku 7 krasnoludków, którzy w zamian za sprzątanie i gotowanie oferują jej schronienie. Kiedy zła macocha orientuje się, że Śnieżka wciąż żyje, postanawia wziąć sprawy w swoje ręce. Podstępem podaje księżniczce zatrute jabłko, które powoduje, że po jednym kęsie Śnieżka umiera. Krasnoludki umieszczają ciało Królewny Śnieżki w szklanej trumnie w środku lasu. Pewnego dnia w to miejsce trafia Książę, który złożył pocałunek na ustach Śnieżki, co zaskutkowało złamaniem zaklęcia i powrotem bohaterki do życia. Współcześni dorośli zauważają w tej opowieści wiele problematycznych kwestii jak np. decydowanie się na mieszkanie u obcych ludzi, przyjmowanie jedzenia z niewiadomego źródła pochodzenia, nadmierne ufanie nieznajomym.  W przypadku KopciuszkaŚpiącej Królewny również możemy zauważyć pewne kontrowersje. Dodatkowo we wszystkich trzech bajkach zauważalny jest aspekt, że to książę ratuje tytułowe bohaterki z opresji.

Po kilku dekadach powstała druga generacja księżniczek. Poznaliśmy wtedy historie Małej Syrenki, Pięknej i Bestii, Jasmine i Alladyna, Pocahontas i Mulan. W nowej odsłonie bajek Disneya pojawiła się pewnego rodzaju różnorodność- do animacji zaczęto wprowadzać osoby w różnych kolorach skóry oraz nadzieja, że w nowych produkcjach nie będziemy mieć styczności ze stereotypowym podejściem do zachowań i obowiązków kobiet. Pomimo tego, że księżniczki nowszych animacji znaczącą różnią się od swoich poprzedniczek, w bajkach wciąż przewijają się niewłaściwe i szkodliwe wzorce (np. przetrzymywanie Belli w zamknięciu przez Bestię mogło wpłynąć u bohaterki na rozwój syndromu sztokholmskiego, a Alladyn, który przebierał się za księcia aby zaimponować księżniczce Jasminie, jest przykładem ufania w nieprawdziwą tożsamość). W drugiej generacji księżniczek zauważalne jest jednak to, że rozpoczęły feministyczną rewolucję:

  • Ariel sprzeciwia się ojcu i na własną rękę stara się o możliwość życia na lądzie.
  • Bella nie chce podążać za klasycznym wzorem życia w swojej wiosce, wyróżnia się wiedzą i indywidualizmem.
  • Jasmine pomimo tego, że prawo nakazuje jej wyjścia za mąż za księcia, wielokrotnie podkreśla, że nie jest nagrodą i własnością. Jest to pierwsza księżniczka Disneya, która nosi spodnie.
  • Pocahontas nie decyduje się wyjechać z Johnem Smithem, zostaje ze swoim ludem.
  • Mulan przebiera się za mężczyznę aby iść do wojska, walczyć o rodzinę i wolny kraj. Udowadnia widzom, że kobiety mogą być tak samo silne fizycznie i psychicznie jak mężczyźni.

Kolejną generacją jest trzecie pokolenie księżniczek Disneya. Otwiera je historia Tiany z bajki Księżniczka i żaba. Tiana jest pierwszą ciemnoskórą książczynką w disnejowskich produkcjach – dodatkowo posiada silną osobowość i walczy o realizację swoich marzeń. Kolejne księżniczki z trzeciego pokolenia to Roszpunka, Merida, Elsa i Vaiana. W tych animacjach zauważalny jest wątek przyjaźni pomiędzy dwiema kobietami, który we wcześniejszych produkcjach nie był spotykany, a silne kobiece postawy są coraz lepiej widoczne.

Przedstawienie Roszpunki z bajki Zaplątani diametralnie różni się od pierwotnej wersji, która opowiada historię o księciu wspinającym się do wieży po długich włosach księżniczki, aby wybawić ją z niewoli. Nowa Roszpunka jest inteligentna, oczytana i kreatywna – potrafi używać włosów do obezwładniania przedmiotów, a za przedmiot do samoobrony może posłużyć jej zwyczajna patelnia. Odnalezienie niesamowitego księcia nigdy nie było jej priorytetem, a jedynie dodatkiem do szczęśliwego życia. Warto zauważyć, że księżniczka ma charakterystycznie duże oczy i przez cały film występuje boso – jest to symbolem jej niewinności.

Kolejnym przykładem feministycznej kobiecej postaci jest Merida – księżniczka, która zamiast spełniać oczekiwania matki co do idealnej damy okazuje się być bezczelną nastolatką, świetną łuczniczką i zdeterminowaną osobą. Kiedy zostają zorganizowane zawody o rękę Meridy, księżniczka nie jest zachwycona i postanawia w przebraniu konkurować z innymi zawodnikami, aby pokazać, że nie potrzebuje wychodzić za mąż, by o siebie zadbać. Jest to pierwsza księżniczka Disneya która nie „żyła długo i szczęśliwe” w rozumieniu romantycznej miłości.

Kraina Lodu jest uważana za najpopularniejszą bajkę o księżniczkach Disneya na przestrzeni lat. Film jest ukształtowany w ramach siostrzanej miłości Anny i Elsy. Warto też zwrócić uwagę na wątek miłosny – Elsa jest jedną z nielicznych księżniczek, która nie posiada żadnego adoratora, a pozornie romantyczna miłość Anny i Hansa w tej bajce jest przedstawiona jako problematyczna. Elsa mówi do siostry „Nie możesz poślubić mężczyzny, którego ledwo znasz”, co byłoby świetną radą dla wszystkich poprzednich księżniczek.

Ostatnią postacią jest Vaiana. Posiada wyrazisty temperament, czasami jest bliska przeklinania. Jej budowa ciała przypomina najbardziej realne proporcje. Film zwraca szczególną uwagę na szacunek do środowiska i docenianie przyrody. Wyprawa księżniczki miała piękny efekt – znalazła w niej dumę plemienia, rodziny i siebie, więc wróciła do swojego ludu bez poczucia przymusu. W historii Vaiany nie ma miejsca na romantyczne zwroty akcji ani małżeństwo.

Porównanie tych trzech pokoleń disnejowskich księżniczek udowadnia, że Walt Disney Company dostosowuje role postaci do ram czasowych. Płeć żeńska w animacjach znacząco się zmienia – księżniczki stają się bardziej asertywne i żądne przygód. Filmy Disneya zmierzają w dobrym kierunku, koncentrując się na wartościach takich jak niezależność, wolność i równość. W dzisiejszych produkcjach księżniczki nie boją się odkrywać świata, walczyć o marzenia i samodzielnie rozwiązywać problemów – przestały czekać, aż mężczyzna uwolni je z opresji.