Kiedy niemożliwe staje się możliwe, czyli o zjawisku czarnego łabędzia

„Czarny łabędź” to termin stosowany głównie w ekonomii. Oznacza on zupełnie nieoczekiwane zdarzenie, którego nikt nie jest w stanie przewidzieć. Tego rodzaju wydarzenia mają zazwyczaj ogromny wpływ na społeczeństwo, a także odbijają się negatywnie na gospodarce.

W ostatnim czasie wśród psychologów, politologów, a także osób zajmujących się socjologią, zaczęło panować przekonanie, że przyszłość nie stanowi już żadnej tajemnicy. Jako ludzkość dysponujemy w tak dużym stopniu zaawansowanymi środkami, że znaczące wydarzenia z przyszłości możemy już z łatwością przewidzieć. Nieprzewidywalność, nieprzejrzystość współczesnego świata i narastająca w nim niepewność co do kolejnego dnia stanowią obecnie jedne z najtrudniejszych wyzwań co do kształtowania się przyszłych zdarzeń.

Cechą charakterystyczną tego zjawiska jest fakt, że po czasie można znaleźć logiczną przyczynę oraz nakreślić początek „czarnego łabędzia”.

Jako przykłady wydarzeń określanych jako „czarne łabędzie” można podać wybuch I wojny światowej czy atak na World Trade Center. Stanowiły one ogromne zaskoczenie dla całego globu i nie można było w żaden sposób ich przewidzieć.

Termin „czarny łabędź” używany był powszechnie w Londynie w XVI wieku. Stanowił metaforę opisującą fenomeny, które z punktu widzenia żyjących wówczas ludzi nie istniały. Kiedy w 1697 roku holenderscy badacze z Willemem de Vlaminghiem na czele odkryli istnienie czarnych łabędzi w zachodniej Australii, termin stracił swoje pierwotne znaczenie. W XIX wieku brytyjski filozof i ekonomista John Stuart Mill używał terminu „czarny łabędź” w kontekście podrabiania pieniędzy.

Za popularność tego określenia odpowiada Nicholas Nassim Taleb. To amerykański pisarz i inwestor libańskiego pochodzenia. Taleb pracował w bankowości, ale na dwa lata przed wybuchem kryzysu finansowego odszedł i zajął się pisaniem książki pod tytułem Czarny łabędź. Opisane w niej jest samo zjawisko, a także proces powstawania „czarnych łabędzi” i znaczenie nieprzewidywalności w ekonomii i historii. Ostatecznie pozycja zyskała miano światowego bestsellera, a dziś uważany jest za jedną z najbardziej wpływowych pozycji drugiej połowy XX wieku.

Według Taleba „czarny łabędź” to niespodziewane zdarzenia o wielkiej skali i ogromnych konsekwencjach, występujące nieregularnie. Wydarzenia określane mianem „czarnego łabędzia” wydają się tak nieprawdopodobne, wręcz niemożliwe, że nikt nie wierzy w to, że mogą faktycznie mieć miejsce. Gdy jednak już się wydarzą, okazuje się, że mają ogromny wpływ na otaczający świat, przede wszystkim negatywny.

Naukowiec nie stara się znaleźć „złotego środka” na „czarne łabędzie”, raczej wskazuje on na fakt, że wydarzenia nieprzewidywalne, o dużej sile sprawczej, mogą mieć zarówno pozytywny jak i destruktywny wpływ na nasze życie – wszystko zależy od perspektywy. Taleb uważa prawie wszystkie najważniejsze odkrycia naukowe, zdarzenia historyczne i osiągnięcia artystyczne za „czarne łabędzie” – większość osób, które doświadczyły skutków tych wydarzeń, nie przewidziało ich.

Zdaniem Taleba takich wydarzeń będzie coraz więcej. Dlaczego? Przyczyna jest prosta – życie współczesnego świata o wiele bardziej się komplikuje, co rodzi nieprzewidywalne zdarzenia. Ludziom jednak wciąż się wydaje, że świat jest prosty i można go łatwo opisać i zanalizować przy pomocy modeli. Te jednak nie biorą pod uwagę wielu czynników, które mają miejsce w rzeczywistości.