„Kocham cię, Lilith, myślę”. Demoniczna kobieta z powieści Radka Raka jako femme fatale rodem z literatury gotyckiej

Od czasu otrzymania przez Radka Raka Nagrody Literackiej Nike w 2020 roku za Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli, polscy czytelnicy zaczęli baczniej zwracać uwagę na twórczość rodzimego pisarza. Agla. Alef – pierwsza część nowego cyklu powieściowego Raka, wydana w 2022 roku, nie zawiodła i zaspokoiła wygórowane oczekiwania czytelników, o czym świadczą nagrody, które publikacja zdobyła w tym roku. Mowa o Nagrodzie Literackiej im. Jerzego Żuławskiego oraz Nagrodzie Fandomu Polskiego im. Janusza Zajdla. Radek Rak zaprezentował się czytelnikom jako twórca posiadający wysoki warsztat pisarski, kreujący fantastyczne światy, obfitujące w wyraźne odniesienia do problemów współczesnego świata, czerpiący garściami z mitów, baśni oraz innych tekstów literackich i kulturowych.

Czytając pierwsze publikacje autorstwa Raka, można dojść do wniosku, że na przestrzeni lat warsztat laureata Nike uległ udoskonaleniu, jednak wciąż można dostrzec w ich treści niekwestionowany talent pisarski autora oraz umiejętność kreowania interesujących, przesyconych magią historii. Debiutancka powieść dębickiego pisarza pt. Kocham cię, Lilith, utrzymana w konwencji onirycznej, bliskiej realizmowi magicznemu, opowiada historię Roberta, który podczas wyjazdu do sanatorium próbuje podbić serca dwóch kobiet – lekarki Małgorzaty oraz tajemniczej malarki Iwony. Chociaż z początku fabuła wydaje się banalna, powieść Raka nie jest romansem ani powieścią obyczajową, lecz próbą zdemaskowania pojęcia „męskości” oraz „kobiecości” w magicznej historii, uwikłanej w mitologiczne i demoniczne wątki. Język książki jest dosadny, brutalny, pełen aluzji seksualnych, momentami żenujący lub wręcz odpychający, co może zaszokować wielu czytelników. Dzieje się tak, ponieważ świat jest przedstawiony z perspektywy głównego bohatera, czyli Roberta – pewnego siebie uwodziciela, który  uważa samego siebie za samca alfa. Kobiety postrzega on w kategorii obiektów seksualnych, na których temat niejednokrotnie snuje nader wulgarne fantazje. Jego „męskość” zostaje jednak poddana próbie za sprawą Iwony, reprezentującej demoniczną sferę „kobiecości”.

Tajemnicza kuracjuszka okazuje się wcieleniem Lilith – według niektórych podań, pierwszej żony biblijnego Adama, a w powieści Raka również kochanki samego Boga, która od najdawniejszych czasów uwodzi mężczyzn. Odwiedza ich w snach, a także przybiera postać różnych kobiet, które napotkane na życiowej drodze, stają się obiektami męskich fascynacji. Traktuje ich lekceważąco, na każdym kroku okazując swoją wyższość. Boleśnie doświadcza tego główny bohater powieści. Kobieta drwi z jego zalotów i obnaża słabości mężczyzny. Nawet stosunek seksualny, do którego Robert uporczywie dążył, odbywa się na warunkach Iwony. Po wszystkim władcza kobieta opuszcza go bez słowa, pozostawiając go pogrążonego w tęsknocie, dobitnie pokazując, że nie miał dla niej żadnego znaczenia. Zrozpaczony młody kuracjusz za główny cel stawia sobie odnalezienie bezlitosnej femme fatale. Jak się okazuje, nie tylko on…

Dalsza treść książki zawiera bardzo interesujący motyw, często wykorzystywany przez twórców literatury gotyckiej, charakterystycznej dla okresu czarnego romantyzmu. Literatura tej epoki wielokrotnie przedstawiała kobietę jako źródło cierpienia głównego bohatera, które niejednokrotnie prowadziło go do samobójstwa lub głębokiej przemiany wewnętrznej. Rak sięga do bogatego instrumentarium, wypracowanego przez twórców literatury grozy, aby podkreślić demoniczny charakter Lilith, a ponadto przedstawić ciemną stronę ludzkiej natury, która uzewnętrznia się pod wpływem oddziaływania sił zła. Najistotniejszym motywem, pochodzącym z literatury gotyckiej, jest ukazanie bohaterki powieści jako istoty koegzystującej między sferą sacrum a profanum. Przyjmuje ona postać bogini, czczonej przez mężczyzn, których uwiodła. Wielu z nich poświęciło swoje życie malowaniu ikon z jej podobizną, umieszczanych w przydrożnych kapliczkach, bądź świątyniach, wzniesionych ku jej czci. Nagie ciało kobiety wywołuje w jej wyznawcach podniecenie, a jednocześnie respekt, który sprawia, że padają na kolana i zaczynają się modlić. Główna świątynia demonicznej femme fatale znajduje się w Jeruzalem. Przybywają tam zrozpaczeni mężczyźni z całego świata, aby oddać cześć swojej bogini oraz zaspokoić swoją tęsknotę. Od lat dręczy ona mężczyzn, ponieważ pragnie zemścić się na potomkach biblijnego Adama, który zamiast niej wolał Ewę. Podobnie jak ukazuje to treść klasycznej powieści gotyckiej Matthew Gregory’ego Lewisa pt. Mnich, ludzie uwiedzeni przez siły zła ponoszą konsekwencje swoich niewłaściwych decyzji: zatracają samych siebie i dopuszczają się okrutnych czynów, nierzadko bluźnierczych względem wyznawanej przez nich wiary. Jednocześnie spotkanie z Lilith wyzwala w mężczyznach ukryte głęboko zło, czyli zwierzęce popędy, które zniewalają ich umysły. Jej ofiary doświadczają nieustannego cierpienia, poddają się rozpaczy oraz melancholii. Warto dodać, iż Radek Rak, aby zapewnić odpowiednią nastrojowość, korzysta również z innych rekwizytów świata przedstawionego, charakterystycznych dla literatury gotyckiej. Demoniczna kobieta przybywa do głównego bohatera pod osłoną nocy w postaci sowy, a w murach starej katedry donośnie rozbrzmiewa łacińska pieśń, wykonywana przez rozpustnych mnichów – wyznawców diabelskiej bogini.

Postać Lilith, podobnie jak bohaterki powieści gotyckich z okresu czarnego romantyzmu, jest wynikiem transformacji legend oraz archetypów i fascynacją siłami nadnaturalnymi. Wprowadzenie tego wątku do powieści współczesnej stanowi polemikę z zakorzenionymi w kulturze schematami, dotyczącymi postrzegania płci. Debiutancka powieść laureata Nike stanowi interesujące stadium, pojęć takich jak „męskość” oraz „kobiecość”. Radek Rak udowadnia, że każdy człowiek, niezależnie od płci, posiada mroczną sferę swojej natury, która w szczególności dotyczy głęboko skrytych pragnień seksualnych. Dębicki pisarz zauważa, że poprzez ich wyzwolenie, można dopuścić do głosu najbardziej prymitywne instynkty i odkryć głęboko uśpione zło, skryte we własnym wnętrzu.